Slawerny als basis van die rykdom

Donderdag 25 augustus 2016 - Kaapstad

Jan van Riebeeck was een ambitieuze man. Van beroep was hij koopman en chirurgijn en hij was niet van zins arm te sterven. Als telg van een belangrijk geslacht had hij voor de Verenigde Oostindische Compagnie, de VOC, in Batavia gewerkt. Daar was hij betrapt op handel voor eigen rekening en was prompt naar Nederland teruggestuurd. Dit soort voorvallen was overigens niets ongewoons. Onderweg had zijn schip 18 dagen voor anker gelegen bij de Kaap om water en vers voedsel in te slaan. Hij kende dus de situatie aan de Kaap. Toen Van Riebeeck in de loop van 1651 in Amsterdam moest verschijnen voor het bestuur van de VOC, de Heren XVII, twijfelde hij er geen moment aan: ze zouden hem een belangrijke opdracht toevertrouwen. 

Groot was zijn teleurstelling dan ook toen de Heren XVII hem opdroegen om een bevoorradingspost op de Kaap te beginnen. Hij, de getalenteerde koopman, de knappe

Jan van Riebeeck, koopman en chirugijn

chirurgijn, hij moest sla gaan telen...?!!  Aan de zin van een bevoorradingsstation twijfelde hij niet. De praktijk wees uit dat zeelieden genazen van de gevreesde scheurbuik als ze verse groenten en vers vlees te eten kregen. En al jarenlang legden de VOC-schepen daarvoor aan op diverse plekken langs de Afrikaanse kust waaronder de Kaap. Maar moesten ze nu uitgerekend hém opdragen om daar een vaste post te ontwikkelen? 

Veel keus had hij niet, dus vertrok hij met 90 metgezellen (onder wie acht vrouwen) naar Kaap de Goede Hoop. Daar bouwden ze een fort om zich te kunnen verdedigen tegen de daar wonende 'wilden' en legden groentetuinen aan. Met het toenemende aantal schepen wat aanlegde kregen de kolonisten het steeds drukker. Ze konden het werk niet aan. Hun buren, de Khoi-San, waren herders. Die hadden ze nodig om handel mee te drijven in vee. Uiteindelijk besloot Van Riebeeck om slaven in te voeren als werkkrachten.

Ongebruikelijk was dit niet. Slavenhandel was een wijdverbreid verschijnsel in die tijd. De Arabieren hadden in het noorden van Afrika al lange tijd slaven verhandeld en langzamerhand had dit gebruik zich verspreid tot in het zuiden. Bij oorlogen werden de verliezers verkocht aan slavenhandelaren en soms verkochten ouders hun kinderen bij honger of armoede. Handelaren brachten grote groepen slaven samen aan de kust of op eilanden als Mauritius waar de schepen van maatschappijen zoals de VOC ze dan opkochten alsof het vee was. 

Slaven als haringen in een ton in een slavenschip

Het waren vreselijke praktijken. Van de soms wel 400 slaven die per schip vervoerd werden, ging er onderweg zo'n 10 tot 30 procent dood door de onmenselijke omstandigheden en de slechte hygiëne of door pure wreedheid. 

De Kaapkolonie groeide sterk door de arbeidskracht die de slaven leverden. Zij deden al het harde werk variërend van het bouwen van de haven tot het legen van de beerputten. En omdat er veel ongetrouwde mannen onder de Hollandse bewoners van de Kaap waren, werden er nogal wat slavinnen misbruikt of, bij uitzondering, tot vrouw gekozen door de Kaapse mannen. 

Eigenlijk kent de geschiedenis een aantal enorm cynische samenlopen van omstandigheden. De Hollandse kolonisten die naar de Kaap trokken waren er, onder invloed van Luther en Calvijn, rotsvast van overtuigd dat zij het beloofde volk waren dat uitverkoren was om de Kaap tot het christendom te verheffen. Een overtuiging die honderd jaar later tot de bloedige Boerenoorlogen met de Engelsen zou leiden. Een overtuiging ook die maakte dat slavernij gezien werd als normaal.

Het voert te ver om het hele verhaal over slavernij en de Kaapkolonie hier te vertellen, maar zeker is dat de kolonie alleen tot bloei kwam dankzij het werk van tienduizenden slaven. Het aantal slaven overtrof dat van de blanken trouwens sterk. Tegen het einde van de 18e eeuw gingen er steeds meer stemmen op om de slavernij te verbieden. In de voormalige Engelse kolonie in Amerika ontstond er een burgeroorlog door. Uiteindelijk ging Engeland in 1833 over tot 'abolition' waarmee de slavernij ook in de Kaapkolonie officieel ten einde kwam. Erg veel betekende dat niet voor de positie van de slaven: zij werden 'toevertrouwd' aan hun voormalige eigenaars als een soort pleegkinderen dus de facto veranderde er weinig.

Slave Lodge, Kaapstad

Het hele slavernijverleden van Zuid-Afrika wordt verteld in de Slave Lodge, een museum in een van de oudste gebouwen van Kaapstad. Het was vroeger een plaats waar de slaven na aankomst in de stad werden opgesloten tot ze verkocht werden. De Slave Lodge ligt midden tussen de Groote Kerk en de groentetuin van de Compagnie op een van de mooiste plekjes van Kaapstad. Vanmiddag was ik daar en heb met veel interesse de tentoonstelling bezocht. Er loopt een rode draad van de slavernij en de overtuiging van de blanken het uitverkoren volk te zijn naar de apartheid van de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw.

In totaal zijn er van de 16e t/m de 18e eeuw naar schatting 11 - 15 miljoen mensen geweest die gedwongen in slavernij leefden. In Nederland werd de slavernij officieel in 1863 afgeschaft. De slavernij mag dan wel afgeschaft zijn, maar uitgeroeid is zij geenszins. Naar schatting zijn er op dit moment zo'n 60 miljoen kindslaven werkzaam in 'sweat shops', als kindsoldaten, in de huishouding, de seksindustrie etc. En dat zijn alleen nog maar de kinderen. In totaal zijn er zeker zo'n 100 miljoen mensen op dit moment die leven onder omstandigheden die vergelijkbaar zijn met de slaverbij in de 16 - 19e eeuw. Toch iets om bij stil te staan...


Meer info: http://www.iziko.org.za/museums/slave-lodge 

Wantoestanden bij het vervoer van slaven met een slavenschip